شرط قانونی بودن علائم تجاری

شرط قانونی بودن علائم تجاری

در این مطلب دو گروه از علائم بررسی می شود: اول نشانه هایی که به عنوان علائم تجاری و صنعتی قابلیت آن را دارند که قانوناً تحت حمایت قرار گیرند و دوم نشانه هایی که نمی توان از آنها به عنوان علائم یاد شده بهره گرفت.

علائم مجاز


با بررسی قانون مالکیت معنوی فرانسه و همین طور گونه های علائم ثبت شده می توان نشانه های تجاری و صنعتی را به دو گروه تقسیم کرد: علائم سنتی و علائم نوین.


علائم سنتی


در میان علائم سنتی، پنج گروه را می توان شناسایی کرد: بیانی، حروف اختصاری، اعداد و حروف الفبا، طراحی و رنگ. این پنج گونه عمدتاً با یکدیگر ترکیب می شوند تا نوع ششمی را به وجود آورند که با نام علام درهم آمیخته (یا ترکیبی) از آنها یاد می شود.


علائم بیانی و قابل کتابت: نام گذاریها


این علائم که حدود هشتاد درصد از علائم را تشکیل می دهد هم دیدنی و هم شنیدنی هستند؛ اما نقطه اشتراک دیگر همه آنها این است که از حروف الفبا تشکیل شده اند.
واژه های زبان رایج: در اینجا الزامی برای برگزیدن یک کلمه تازه و بدیع وجود ندارد؛ همین قدر که واژه بتواند به اندازه کافی موضوع (کالا یا خدمات) را مشخص سازد مناسب است (مانند صابون عروس). در این روش معمولاً از لغات زبان رایج برای ساختن یک علامت تجاری استفاده می شود.


نمونه هایی از علائم تجاری


واژه های خارجی. امروزه نفوذ زبانهای بیگانه، به ویژه انگلیسی، در اغلب زبانها مشاهده می شود. این نفوذ، در برخی بخشها، به ویژه پزشکی، رایانه، حمل و نقل هوایی ...، بیشتر به چشم می خورد. به علاوه پدیده «جهانی شدن» تجارت، برخی از شرکتها را به سوی گزینش علائمی که «قابل درک» در اغلب کشورها باشد، هدایت می کند.
در ایران نیز به دلیل مجاز نبودن استفاده از واژه های اروپایی برخی از موسسات از واژه های ایرانی که آهنگ انگلیسی غربی داشته باشد استفاده می کنند، مانند موسسه ای که برای عرضه محصول خود از واژه آویش بهره می گیرد و یا از ترکیب کلماتی بهره می گیرند که مانع قانونی نداشته باشد و در خارج از مرزها و با نگارش لاتین، کلمه مرکب نامی بیگانه نباشد؛ مانند علامت «نیک کالا» که در آسیای مرکزی و اروپا به تلفط نیکلای نزدیک بوده، با سهولت بیشتری جای خود را در بازار باز می کند.
اما استفاده از واژه های غربی، به ویژه انگلیسی این خطر را دارد که اگر موسسات ذی ربط مایل به گسترش حمایت از علامت خود در خارج از مرزها باشند ممکن است در خارج، به ویژه در کشورهای انگلیسی زبان، چنین علائمی به دلایل مختلف همچون «کافی نبودن وجه تمایزبخشندگی»، ثبت نشوند.
نوواژه (نئولوژیسم). در اینجا مقصود کلماتی است که توسط شرکت صاحب علامت به وجود آمده و فاقد مفهوم است، مانند کُداک (Kodak)، و یا واژه ای قدیمی است و در آن ابداعاتی صورت گرفته، مانند وژتالین که از کلمه «گیاهی» گرفته شده است.
گرایش به نئولوژی در گزینش علامت تجاری نیز بسیار رایج شده، چرا که دو مزیت دارد: اول اینکه اشاره به محصول دارد، بدون آنکه به تشریح آن بپردازد؛ دوم اینکه این گونه واژه ها عمدتاً خصوصیت بین المللی داشته و به دلیل بهره گیری از تلفظ و آهنگ زبانهای غالب، به آسانی قابل ثبت در خارج می باشند؛ برای مثال در زمینه اینترنت و تلفن موبایل، گرایش به واژه های ابداعی به صورت مُد روز درآمده است: یاهو (Yahoo)، کِل کو (Kelkoo)، وانادو (Wanadoo) نمونه هایی از این واژه هاست.
نامهای خانوادگی و نامهای مستعار. پیش از سال 1964 نام خانوادگی نمی توانست به عنوان علامت تجاری برگزیده شود. به موجب قانونی که در این سال به تصویب رسید «ثبت نام خانوادگی به عنوان علامت تجاری مانع از به کار گرفتن نامی با تلفظ مشابه نمی شود، ولی اگر استفاده از این نام مشابه، به کسی که نام خود را به عنوان علامت تجاری ثبت نموده، ضرر وارد می سازد، او می تواند از دادگاه بخواهد که یا علامت جدید را تحت مراقبت و ضوابط در آورد و یا استفاده از آن را ممنوع سازد».
به عبارت دقیق تر یک شخص حقیقی می تواند نام خانوادگی یا نام مستعار خود را به عنوان علامت تجاری ثبت نماید.
به نظر می رسد که یک صاحب نام مشابه و «با حسن نیت» نمی تواند از آن به عنوان علامت تجاری و صنعتی بهره گیرد، بلکه تنها می تواند آن را به عنوان یک نام گذاری اجتماعی، اسم تجاری و یا نشانه مورد استفاده قرار دهد؛ برای نمونه ادوارد لوکلرک (مالک یکی از بزرگترین مجموعه فروشگاههای زنجیره ای در اروپا) موفق شد تا در مقابل یک محکمه قضایی حکم ممنوعیت استفاده از «لوکلرک» توسط برادرش میشل لوکلرک، در علامت تجاری «روک اکلرک» را بگیرد. 
ثبت اسم تجارتی در ایران مشکل است؛ در نتیجه اشخاصی که می خواهند نام تجارتی آنها حمایت شده، محفوظ بماند اغلب آن را به عنوان «علامت تجارتی» به ثبت می رسانند. 
اضافه می شود که در برخی از موسسات، بنیان گذاران، نام خانوادگی خود را به عنوان نام تجاری به موسسه می دهند و بعدها همین نام به «علامت تجاری» و «صنعتی» محصولات تبدیل می شود، برای مثال می توان از لوئیس «رنو»، هانری «نستله»، توماس «لیپتون»... یاد نمود.
شعارها و کلمات قصار. ساختن شعار، یعنی گردآوری چند واژه که می تواند به صورت یک جمله کامل یا یک عبارت و با هدف جذب مشتری به کار گرفته شود. امروزه شعار را می توان مانند علامت تجاری به ثبت رسانید. شعارهای «به عمل کار برآید» و «هنر نزد ایرانیان است» معرفی خدمات و کالا هستند.


اعداد، حروف و حروف اختصاری


اعداد. امروزه بسیاری از اعداد برای مردم کشورهای مختلف، در چهارچوب ملی و گاه بین المللی، یادآور یک کالا یا خدمات است: علائم شماره  برای یک اتومبیل، شماره های 5 و 19 برای عطر شانل، شماره C330 برای نوعی هواپیمای باربری امریکایی... نمونه هایی از هزاران شماره هایی است که برای تمایز کالاهای مختلف به کار رفته اند؛ استفاده از اعداد، اغلب به عنوان علامت تجاری و در زمینه صنعتی، به ویژه برای تولید کالا و اجناس به صورت سری، بسیار رایج است.
حروف. حروف نیز دارای همان مزایا و معایب ارقام است. از میان حروف بسیار شناخته شده می توان از حروف Z برای نشان لباسهای کودکانه، K با K برای ساخت در و پنجره و Pi برای عطر یاد نمود.
گروهی از حروف (حرف اختصاری). ده ها سال است که برای نشان دادن نام طولانی یک سازمان، تجارتخانه، موسسه تولیدی یا خدماتی، حروف اول کلمات ترکیب کننده نام آن سازمان را در کنار هم قرار می دهند و به اصطلاح حرف اختصاری (سیگل) به وجود می آورند. از میان معروفترین گروه حروف می توان از آی. بی. ام یاد نمود. 
بند 2 از ماده 9 قانون ثبت علائم و اختراعات مصوب 1310، مقرر داشته است: «در صورتی که علامت قبلاً به اسم دیگری ثبت شده و یا شباهت علامت با علامت دیگری که ثبت شده است به اندازه ای باشد که مصرف کنندگان عادی را به اشتباه بیندازد» تقاضای ثبت علامت تجاری رد می شود.
عدم صدور مجوز برای استعمال علامت مشابه تنها در موردی است که کسی بخواهد آن علامت را روی محصولات همگن و مشابه استفاده کند، ولی اگر کالا مربوط به دسته بندی دیگر و حتی محصول رشته دیگری از صنعت باشد، استفاده از علامت تجارتی ثبت شده، براساس قوانین ایران بلامانع است؛ مثلاً اگر کسی علامت B.M.V را برای تولید اتومبیل انتخاب نماید، اداره ثبت شرکتها و مالکیت صنعتی ایران از ثبت آن خودداری خواهد کرد، چرا که امکان اشتباه این علامت با علامت خاص کارخانه اتومبیل سازی آلمان وجود دارد؛ اما اگر همین علامت را برای تولید مثلاً وسایل ورزشی به کار گیرد، منع قانونی ندارد.

طبق قانون ثبت علائم و اختراعات در ایران، هر شخصی می تواند علامت تجاری و صنعتی شخص دیگری را برای تولید کالایی خارج از طبقه ای که آن شخص کالای خود را به ثبت رسانده به ثبت برساند.


علائم تصویری


علائم تصویری، همان طور که نام آن پیداست، نشانه های غیرنوشتاری هستند؛ اما اغلب به همراه علائم نوشتاری به کار می روند. ایت علائم را می توان به پنج دسته اصلی تقسیم نمود:
علائم صرفاً تصویری. این گونه علائم، شامل لوگوها و تصاویری است که تبلور محصول یا خدمات موسسه هستند. این علائم می توانند از سه نوع حمایت قانونی برخوردار باشند: به عنوان علامت بازرگانی و تولیدی، همین طور به مثابه حق مولف یا حق بر نقوش و الگوها.
بایسته ذکر است که اغلب علائم از اشکال حیوانات گرفته شده تا کیفیت آن حیوان را به موسسه مربوط نسبت دهند؛ مثلاً کفش بلّا با تصویر اسب است.
شایان ذکر است که نمی توان از علائم پرچمهای رسمی، مثل حلقه های پرچم المپیک یا پرچمهای ملی یا بین المللی چون پرچم اتحادیه اروپا، به عنوان علامت تجارتی استفاده یا از آنها تقلید کرد.
علائم تصویری همراه با طراحی و نام گذاری. این دسته از علائم شامل سه نوع علامت است: برچسبها، نام گذاریها در چهارچوب یک طراحی خاص و همین طور علائم همراه با لوگوها. برچسبها از قدیم ترین انواع علامت تجاری هستند که سابقه آنها در قرن نوزده وجود دارد. امروزه نیز برچسبها از موفقیت بالایی، به ویژه برای محصولات کشاورزی برخوردارند.
اشکال، لفافه ها و ظروف. این گونه از علائم که مربوط به شکل و لفافه یا پوشش و ظرف کالاها و حتی خدمات هستند به طور روزافزونی افزایش می بایند. این وضعیت به ویژه در زمینه عطریات و مواد غذایی بیشتر به چشم می خورد؛ برای مثال شکل بطری کوکاکولا یا کانادادرای و حتی شکل بیرونی و مشخص کننده برخی رستورانها، به عنوان علامت تجاری تحت حمایت قرار دارند. این گونه از علائم در برخی کشورها به سختی ثبت می شوند.
ترکیب رنگها. ترکیب رنگها نیز می تواند به عنوان یک علامت تجاری ثبت شود، اما ثبت یک رنگ به طور عام و به خودی خود نمی تواند بعنوان یک علامت تجاری ثبت شود. می توان ترکیبی از دو یا چند رنگ را به عنوان علامت معرفی نمود و یا حتی یک رنگ را به طور مجزا، تحت یک شکل یا موضعی مشخص و یا طیفی از رنگهای نزدیک به یکدیگر عرضه نمود.
علائم مرکب. علائم مرکب آنهایی هستند که مرکب از عناصر متنوع همچون یک اسم تجاری، یک عدد یا یک یا چند رنگ، یک واژه خارجی همراه با یک علامت تصویری همچون علامت Ω باشند. از این علائم می توان به طور جداگانه و مستقل از ترکیب کلی حمایت کرد.


مشخصات جغرافیایی، نشانه محل و نامهای مبدأ


علامت «مشخصات جغرافیایی» برای محصولاتی استفاده می شود که ریشه جغرافیایی مشخص و کیفیت و شهرتی دارند که وابسته به آن محل است. کیفیت محصولات کشاورزی، عمدتاً متاثر از محل تولید آنهاست. نشانه جغرافیایی را می توان برای مجموعه ای از محصولات کشاورزی به کار گرفت؛ برای نمونه واژه «توسکان» برای روغن زیتون که در فضای خاص از کشور ایتالیا تولید شده است.
نشانه جغرافیایی عمدتاً برای محصولات کشاورزی به کار می رود، اما همیشه این طور نیست. این گونه نشانه ها ممکن است برای نشان دادن کیفیت یک محصول ساخته شده توسط عوامل انسانی مقیم محل ساخت کالا باشد، مانند برخی از فنون ساخت و سنن محلی. مکان جغرافیایی ممکن است یک دهستان باشد، چون لیقوان، ممکن است یک شهر باشد، چون کاشان یا یک منطقه یا یک کشور؛ برای مثال نام سویس برای بسیاری از کشورها یک نشانه جغرافیایی برای محصولاتی است که در این کشور ساخته شده، به ویژه برای ساعت.


علائم ویژه و غیرمادی


امروزه قوانین مالکیت صنعتی اغلب کشورهای اتحادیه اروپا و ایالات متحده امریکا پذیرفته اند که «علائم صوتی چون صداها، جملات آهنگین» می توانند به مثابه یک علامت تجاری مورد حمایت قرار گیرند. برای ثبت این گونه علائم طراحی صدا یا یک نت موسیقی ضروری است. با وجود این قوانین فرانسه در ارتباط با شیوه ثبت علائم مبتنی برا «رایحه و بو» سکوت می کند.


علائم غیرمجاز


علائمی که نمی توان به عنوان علائم تجارتی یا یکی از اجزاء آن به ثبت رسانید متنوع می باشند. برخی از ممنوعیتها مربوط به استفاده از یک علامت و نشانه هستند؛ برخی به محتوا و مفهوم کلمات و واژه های مورد استفاده در علامت باز می گردند؛ اما در هر شرایطی ممنوعیت مربوط به استفاده از علامت مورد نظر است و به «تجاری نمودن» و فروش کالا یا خدمات تحت علامت ارتباطی ندارد.
علائم غیرمجاز در ایران، که ماده 5 قانون ثبت علائم و اختراعات به آنها اشاره می نماید، تفاوت چندانی با مشابه آن در فرانسه و دیگر کشورها ندارد. با توجه به نکات یاد شده علائم غیرمجاز به دو گروه ویژه و عام تفکیک می شوند.


ممنوعیتهای ویژه


از ممنوعیت استفاده از برخی علائم رسمی و یا کپی برداری از آنها، همچون پرچم دولتهای عضو، مهرها و نشانه های رسمی کنترل و تضمین، پرچمهای سازمانهای بین الملل و میان حکومتی، به عنوان علامت تجاری و صنعتی یاد نمود.
در همین راستا متون دیگری نیز وجود دارند که استفاده از برخی علائم، چون پرچم و نام صلیب ژنو، به عنوان علامت تجاری و صنعتی را ممنوع می نمایند. همین طور بهره گیری از دکوراسیونهای فرانسوی و خارجی، به ویژه مدالهای نشان افتخار فرانسه، پرچم و علامت المپیک، به عنوان علامت تجارتی و صنعتی، ممنوع هستند.
در ایران ماده 5 قانون ثبت علائم و اختراعات، علاوه بر حمایت از برخی از موارد یاد شده، اقدام به حمایت از «مقامات رسمی» نظام نیز نموده است: بر این اساس علائمی را که نمی توان به مثابه علامت تجری و صنعتی یا یکی از عناصر آن قرارداد عبارتند از:

  • پرچم کشور یا هر پرچم دیگری که دولت آن را به عنوان علامتی منع نماید؛ 
  • علامت هلال احمر، نشانها، مدالها و انگهای دولت ایران؛
  • علائم مؤسسات رسمی مانند آرم پرچم ایران و صلیب سرخ و نظایر آن.


ممنوعیتهای عام


براساس اصول عام و حتی بدون آنکه قانون و مقررات ویژه ای در میان باشد، «هر علامت تجاری، که مخالف نظم عمومی و آداب پسندیده بوده و ماهیت آن به گونه ای باشد که مردم را گمراه نماید» بی اعتبار است.
ماده 5 قانون ثبت علائم و اختراعات ایران ضمن برشماری علائم ویژه، در پایان اشاره به علائمی که نباید «مخل انتظامات عمومی یا منافی عفت باشد» می نماید. در بند سوم این ماده نیز استفاده از «کلمات یا عباراتی که موهم انتساب به مقامات رسمی ایران باشد، از قبیل دولتی و غیره» ممنوه است.
علائمی که استفاده یا انتشار آنها، به دلیل ویژگی و خصوصیتهای تند، نژادگرایانه، مخرب، محرک عصیان و شورش، مخالف حیا و عفت عمومی و حتی تحریک کننده، همه یا بعضی مصرف کنندگان را دچار شوک سازد، مخالف نظم و آداب نیکو و پسندیده به حساب می آید. برای مثال «بیمارستان سفیدپوستان» و یا «آژانس توسعه بیکاری» را نمی توان به ثبت رسانید.
براساس قانون ثبت علائم تجاری فرانسه «علائمی که ماهیتاً عموم را، به ویژه در رابطه با سرشت، کیفیت و منشأ جغرافیایی محصول یا خدمت، اغفال می کنند» پذیرفته نخواهند شد.
این نیز اضافه شود که ممنوعیت یک علامت گمراه کننده، می تواند دو مجازات به دنبال داشته باشد: اول مجازات اداری، از طرف مؤسسه ملی مالکیت صنعتی کشور فرانسه که می تواند تقاضای ثبت یک چنین علامتی را رد کند؛ دوم مجازات قضایی، از طریق ابطال و لغو ثبت شده.
 

برند آماده
مرکز فروش برندهای آماده نیهاد دارای مجموعه ای بی نظیر از بهترین برندهای آماده واگذاری و نقل و انتقل در زمینه‌های گوناگون