قبل از اینکه شرکتی بتواند با مصرف کنندگانش روابط تجاری برقرار کند، باید هوینی برای خودش ایجاد کند، همان طور که برای محصولات و خدماتش ایجاد می کند. در رقابت اقتصادی می بایست مشتریان بتوانند محصولات ارائه شده در بازار را تشخیص دهد؛ چون زمانی که محصولی متمایز نباشد رقابت سخت میشود. یک بخش از تجارت، حسن شهرتی است که یک تاجر در ارتباط با سایر تجار به دست می آورد و بخشی دیگر از آن اعتباری است که در خصوص کیفیت و ارزش موضوع تجارت خود کسب می کند. به همین سبب تاجران بخش چشم گیری از منبع های خویش را صرف به دست آوردن حسن شهرت و تمایز محصولات و خدمات خود می کنند.
در گذشته، اجرای تئوری تجارت آزاد و تنوع فعالیت های اقتصادی سبب افزایش رقابت در زمینه های متفاوت شد. به سبب گسترش رقابت آزاد، دامنه رقابت غیر منصفانه نیز افزایش یافت و اغلب تجار، به روش های نادرست و متقلبانه به سو استفاده از معروفیت و اعتباری که سایر تاجران توسط صرف وقت و هزینه زیاد به دست آورده بودند، پرداختند. بصورتی که قانون گذاران کشورهای مختلف و حتی جامعه بین المللی مجبور شدند تا قوانینی برای حمایت از تاجران در مقابل رقابت غیرمنصفانه ایجاد کنند. در این وسط یکی از زمینه های تجاری که در قرن جاری سریعا پیشرفت کرد، موضوع مربوط به مالکیت فکری بود، اگر چه بر پایه حق انحصاری به دست آورده توسط صاحب یک حق فکری، از دستاورد او حمایت می شود، ولی این حمایت به شرایط و زمان خاصی محدودیت ندارد . در صورتی که یک علامت تجاری برای به کسب کردن حسن شهرت خود ملزوم به صرف زمان و هزینه زیاد دارد، استفاده از اعتبار یک علامت تجاری دارای حسن شهرت علاوه بر اینکه موجب کسب کردن سودی غیر شرعی برای رقیب می گردد، قالبا به خاطر کیفیت پایین آن به علامت تجاری اصلی صدمه های غیر قابل جبران وارد می نماید.
روش های حمایت از علائم تجاری
به نظر می رسد از علایم تجاری از هر دو روش حمایت بر اساس حقوق ویژه مالکیت فکری و حمایت براساس حقوق منع رقابت غیر منصفانه می توان حمایت کرد. علایمی که شرایط حمایتی بر اساس حقوق ویژه را ندارند، مثلا به ثبت نرسیده اند، صرفا از طریق حقوق منع رقابت غیر منصفانه حمایت می شوند و علایمی که به ثبت رسیده اند توانایی بهره برداری از هر دو حمایت را دارند، اما ممکن است برخورد دادگاه ها با این موضوع کمی سخت گیرانه باشد، زیرا حمایت همزمان ممکن است تعادل حقوق مالکیت فکری و حقوق رقابت را از بین ببرد.
بررسی رویه قضایی کشورها در این خصوص نشان می دهد، این دادرس است که تشخیص می دهد عملی باعث نقض رقابت آزاد در بازار و استفاده نامشروع از اعتبار دیگری می گردد یا عمل مورد شکایت با اصول رقابت آزاد در تعارض نیست و نمی تواند مورد حمایت قرار گیرد.
بنابراین، با توجه به اهمیت اقتصادی علایم تجاری، در این مقاله سعی شده است تا راه دیگر حمایت از این علایم، یعنی حمایت از طريق منع رقابت غیر منصفانه بررسی گردد.
چهار نکته مورد نیاز تاجران برای تمییز خودشان مورد استفاده قرار می دهند؛ نام های تجاری، علائم تجاری، علائم خدماتی و شکل تجاری می باشد.
کاربرد نام های تجاری چیست؟
نام های تجاری برای شناسایی شرکت ها، شرکاء، مالكين، و سایر نهادهای تجاری به کار می روند. نام تجاری می تواند نام واقعی یک تاجر باشد که به وسیله دولت به ثبت می رسد، یا می تواند یک نام فرضی باشد که یک تاجر با آن کار می کند و خود را به عموم عرضه می کند.
علامت تجارتی شامل کلمات، نمادها، عناصر و سایر وسایلی است که به منظور نمایاندن اصلیت محصولات به عموم به کالاها ضمیمه می شوند. در حالی که علایم تجاری از طریق نه حمایت می شوند و علایمی که به ثبت رسیده اند توانایی بهره برداری از هر دو حمایت را دارند، اما ممکن است برخورد دادگاه ها با این موضوع کمی سخت گیرانه باشد، زیرا حمایت همزمان ممکن است تعادل حقوق مالکیت فکری و حقوق رقابت را از بین ببرد.
بررسی رویه قضایی کشورها در این خصوص نشان می دهد، این دادرس است که تشخیص می دهد عملی باعث نقض رقابت آزاد در بازار و استفاده نامشروع از اعتبار دیگری می گردد یا عمل مورد شکایت با اصول رقابت آزاد در تعارض نیست و نمی تواند مورد حمیات قرار گیرد.
بنابراین، با توجه به اهمیت اقتصادی علایم تجاری، در این مقاله سعی شده است تا راه دیگر حمایت از این علایم، یعنی حمایت از طريق منع رقابت غیر منصفانه بررسی گردد.
در مقاله حاضر سعی شده است در خصوص حوزه حمایتی رقابت غیر منصفانه، کنوانسیون های بین المللی، ضمانت اجراهای حمایت از این حقوق و جایگاه ایران در حمایت از این علایم در دو بعد کلان مفاهیم و کلیات هر دو حقوق علایم تجاری و حقوق منع رقابت غیر منصفانه و کنوانسیون های بین المللی و حقوق ایران بررسی شود.
مفاهیم، کلیات و حقوق منع رقابت غیرمنصفانه علامت تجاری و حمایت بر اساس حقوق مالکیت فکری
چهار عنصری که تجار برای تمایز خودشان استفاده می کنند نام های تجاری، علایم تجاری، علايم خدماتی و شکل تجاری است. با توجه به رسالت اصلی این مقاله که بررسی حمایت از طريق منع رقابت غیر منصفانه می باشد، در این قسمت صرفا جهت روشن شدن امر، به صورت خلاصه به ارایه تعاریف می پردازیم.
نام های تجاری برای شناسایی شرکت ها، شرکا، مالكين، و سایر نهادهای تجاری به کار می روند. نام تجاری می تواند نام واقعی یک تاجر باشد که به وسیله دولت به ثبت می رسد، یا می تواند یک نام فرضی باشد که یک تاجر با آن کار می کند و خود را به عموم عرضه می کند.
علامت تجارتی شامل کلمات، نمادها، عناصر و سایر وسایلی است که به منظور نمایاندن اصلیت محصولات به عموم به کالاها ضمیمه می شوند. در حالی که علایم تجاری از طریق برچسب با اتیکت ضمیمه می شوند، علايم خدماتی عموما از طریق تبلیغات ارایه می شوند.
شکل تجارتی به ظاهر فیزیکی محصول بر می گردد، که شامل ویژگی هایی مثل اندازه، قالب، رنگ با ترکیب رنگ، بافت، گرافیک، یا حتی تکنیک های خاص فروش می باشد.
برای اینکه نام های تجاری، علائم تجاری، علايم خدماتی و اشکال تجاری در برابر نقض مورد حمایت قرار گیرند باید متمایز باشند. وقتی رقبا بطور فریب آمیزی از نام های تجاری، علایم تجاری، علايم خدماتی با شکل تجارتی مشابه استفاده می کنند، نقض اتفاق افتاده است.
علامت تجاری چیست؟
یکی از موضوعات و شاخه های اصلی مالکیت فکری بحث مربوط به علائم تجاری است. صاحب علامت تجاری پس از ثبت علامت می تواند به طور انحصاری از آن بهره برداری کند. علائم تجاری علامتی می باشد که روی محصول قرار می گیرد و همراه با ارایه خدمات و محصول مطرح میشود کاربرد آن آگاه سازی مردم در رابطه با سازنده محصول یا خدمات می باشد. در حقیقت این چنین علائم تجاری، به صورت غیر مستقیم تضمینی برای کیفیت هستند، چون مصرف کننده انتظار دارد از کالا و خدمات همراه با علامت تجاری کیفیت و استاندارد پویایی را دریافت کند. همچنین این علائم تجاری یکی از عنصر های ارزشی دارایی و سرمایه (غیر مادی) متعلق به شرکت ها هستند.
از علایم تجاری می توان تحت سه عنوان مسئولیت مدنی به طور کلی، حقوق منع رقابت غیر منصفانه و حقوق ویژه مالکیت فکری حمایت کرد. قبل از شناسایی حقوق رقابت غیر منصفانه و حقوق مالکیت فکری، عموما از قاعده های کلی مسئولیت اجتماعی برای حمایت از تاجران استفاده می گردد. با نظر به قاعده های سخت و حساس مسئولیت اجتماعی در مورد اثبات تقصير، ورود ضرر و ارتباط سببیت، کم کم رویه قضایی و قانون گذاران انواع کشور ها رو به وضع قواعدی مخصوص برای حمایت بهتر و کارآمدتر از تاجران نموده اند. به صورتیکه در فرانسه معنی رقابت غیر منصفانه در سال ۱۸۵۰ و در رویه قضایی این کشور ظهور کرد و در آلمان در سال ۱۹۰۹ اولین قانون منع رقابت غیر منصفانه مقرر شد.
در این قاعده ها چیزی که مورد حمایت قرار گرفت فقط حمایت از تاجران نبود، بلکه حمایت از مشتریان و کل جامعه نیز بود.
در ادامه توسعه اقتصادی کشورها و افزایش نقش تجارت، قانون گذاران تلاش در تشکیل قانون های مفید ترکردند؛ همچنین با ایجاد قوانین مالکیت فکری، دیگر نیاز به اثبات تقصیر و ورود ضرر نیست و فقط با اثبات یک ارتباط سببیت تفض محقق میشود.
در مورد حمایت از علائم تجارتی بر پایه حقوق خاص مالکیت فکری می بایست گفت این حقوق بر پایه ثبت علامت در اکثر کشورها اعطا می گردد و محدودیت زمانی خاصی ندارد. در ایران بر اساس بند "د" ماده 41 قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علایم تجاری، مدت اعتبار ثبت علامت ده سال است که برای دوره های متوالی ده ساله قابل تمدید است. با توجه به عدم شناسایی حقوق متع رقابت غیر منصفانه در قوانین داخلی، جهت حمایت از علایمی که تحت قوانین مالکیت فکری حمایت نمی شوند از همان دعوای مسئولیت مدنی باید استفاده کرد.
